Никоҳнинг рукнлари

Ҳанафий мазҳабига кўра, никоҳнинг рукнлари (шартлари) қуйидагилар: 1. Ижоб ва қабул. 2. Эр. 3. Хотин. 4. Валий. 5. Икки гувоҳ. Ижоб никоҳланаётган икки тарафдан бирининг, хоҳ эр, хоҳ хотин бўлсин, олдиндан қилган таклифидир. Қабул иккинчи тарафнинг таклифини қабул қилиш. Ижоб ва қабул ўтган замон феълида ифоадаланади. Масалан, эркак “сени хотинликка қабул қилдим”, аёл эса “сизни эрликка қабул қилдим”, дейиши лозим. “Сени хотинликка қабул қиламан ёки қилмоқчиман” каби келаси замонни англатувчи сўзлар билан ифодаланган никоҳ ҳисобга ўтмайди. Агар таклиф келаси замонга, қабул ўтган замонга оид феъл билан ифодаланса, никоҳ тўғри бўлади. Никоҳни қайд этувчи: “Хотинликка қабул қиласизми?” деганида, эркак “қиламиз”, эмас, балки, “хотинликка қабул қилдим”, дейиши керак. Ижоб ва қабулда ишлатиладиган сўзлар абадийликни англатиши керак. Вақтинчаликни ифодаласа бўлмайди. Вақтини тайин қилиб, фалон ойга, фалон йилга никоҳландик, дейилса, никоҳ ботил бўлади. Исломда муваққат никоҳ ва мутъа никоҳи ҳаром қилинган. Араб тилини билмайдиганлар ижоб ва қабул лафзларини ўз тилларини айтсалар ҳам бўлади. Никоҳда валийнинг бўлиши шарт. Оиша розийаллоҳу анҳу Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламдан қилган ривоятда: “Валийсиз ва икки одил гувоҳсиз никоҳ бўлмайди”, дейилган. Одатга кўра, ота ёки унинг ўрнига қолган шахс валий бўлади. Валийлар тартиби қуйидагича: ота йўқ бўлса, бобо, туғишган ака-ука, ота бир ака-ука, она бир ака- ука, амаки ва бошқалар. Никоҳда гувоҳлар шарт. Ўша гувоҳлар икки шахс ҳалол йўл билан, никоҳ билан оила қурганларига гувоҳ бўладилар, никоҳ тузилганини бошқаларга етказадилар. Аллоҳни, фаришталарни гувоҳ қилиб қилинган никоҳ тўғри бўлмайди. Гувоҳсиз қилинган ёки битта гувоҳ билан қилинган никоҳ ҳам ўтмайди. Гувоҳлар мусулмон икки эркак ёки бир эркак ва икки аёл бўлиши, балоғатга етган бўлиши лозим. Улар никоҳ бўлаётганда “бағишладим”, “қабул қилдим” сўзларини эшитишлари керак. Фақат аёлларнинг гувоҳлиги гувоҳлик ўрнига ўтмайди. Камида бир эркак бўлиши шарт. “Никоҳ” ва “уйланиш” сўзлари ўрнига улар маъносини англатувчи “мулк”, “ҳиба”, “садақа” каби сўзларни ишлатиш ҳам жоиз. Одатда бизда бу маънода “бағишлаш” сўзи қўлланилади. Бироқ никоҳ вақтида “никоҳ” маъносида “ижара”, “ҳузурланиш”, “гаров” каби сўзларни қўллаш мумкин эмас. Никоҳ вақтида йигит ва қиз бир-бирларининг гапларини эшитишлари, гувоҳлар ҳам уларнинг гапларини эшитишлари лозим.